Exodus 17,3-7
Johannes 4,5-42
Het zijn in deze Veertigdagentijd iedere zondag juweeltjes van lezingen die we te horen krijgen: het Scheppingsverhaal, de verzoekingen in de woestijn, de roeping van Abraham, de gedaanteverandering op de berg Tabor en vandaag dan Mozes, met het water uit de rots en Jezus, bij de put van Jacob. Allemaal verhalen met een grote rijkdom en een diepe grond. De laatste twee zomers hebben we het een klein beetje meegemaakt, maar voor ons Hollanders – waterlanders – is de echte nood aan water niet aan te voelen. Vaak hebben we er juist teveel van, dus dat echte verlangen, die hunkering naar water, de felle dorst, die kennen wij niet. Dat is in landen in het Midden-Oosten, zoals ook in Israël, wel anders. Eén riviertje, niet veel meer dan een brede sloot, stroomt door het land en daar is altijd gedoe over. Begrijpelijk natuurlijk: water is immers leven.
Het is het zesde uur, dat wil zeggen ongeveer het heetst van de dag, als Jezus bij een waterbron zit en er een Samaritaanse vrouw water komt putten. Er ontspint zich een uitermate boeiend gesprek tussen die twee. Jezus heeft dorst, dus Hij vraagt de vrouw om water. Maar zij is een Samaritaanse. Dat wil zeggen, zij is een heiden. Zij is er één van een volk dat niet de ene God van Israël erkent, maar allerlei andere goden achterna loopt. De vrouw is dus zeer verbaasd dat de Jood, Jezus, haar aanspreekt; sterker nog, dat Hij haar vraagt om water. Jezus stelt zich in zekere zin afhankelijk op, zelfs ten opzichte van een heidense! Nog sterker, voor een Joods schrijver als Johannes klinkt hier niet alleen een vraag om water, maar zelfs een soort huwelijksaanzoek. Want zijn niet de grote huwelijken van het joodse volk begonnen bij de vraag om water bij een bron? Neem Isaac en Rebecca, Mozes en Siporra, Jacob en Rachel, allemaal liefdesaffaires die begonnen bij een waterbron. Helemaal van de zotte natuurlijk, dat Jezus hier een heidense het hof zou zitten maken. Maar de bedoeling van Johannes strekt ook veel verder dan een flirt. De hele Bijbel spreekt over God en wereld als bruidegom en bruid. Anders gezegd; God als bruidegom, slooft zich eindeloos uit om zijn bruid – dat zijn wij, dat zijn alle volken van de wereld – voor zich te winnen. En dat is wat Jezus hier aan het doen is: de heidenen, de afgodendienaars, terug te brengen bij de ene ware God. En dat de vrouw een afgodendienaar is, dat is wel te zien aan wat volgt: vijf mannen heeft ze al achternagelopen, anders gezegd, ze heeft van alles geprobeerd, maar het echte leven heeft ze nooit gevonden. Maar nu komt ze dan een man tegen die haar doorziet, die schijnt te weten wat ze zoekt.
Vervolgens is er sprake van twee soorten water: het aardse water, wat Jezus nodig heeft, dat uit de put omhooggehaald moet worden en het hemelse water, wat de vrouw nodig heeft: het levend Woord van God, dat Jezus zelf is. Het is dus minder vreemd dan het lijkt, dat de vrouw de discussie plotseling verlegt naar de vraag over aanbidding. “Moeten wij op de berg van de Samaritanen aanbidden?” Dus: “Moeten wij de god van de Samaritanen dienen, of moeten we op de berg van de Joden in Jerusalem aanbidden?” Het antwoord van Jezus is fenomenaal: “noch op de ene berg, noch op de andere moet men aanbidden; men moet in Geest en Waarheid aanbidden”. Want het gaat niet om het aanbidden van een berg of een beeld, het gaat erom dat de Geest van God in jou mag werken. Dat Hij jou mag begeesteren om de weg te gaan die bij jou hoort. Dat je wordt wie je bent, dat je doet wat jij, met jouw gaven en jouw mogelijkheden doen moet; als deze huisvrouw, als deze aannemer, als deze schooljuffrouw. Dat je blijft luisteren naar het visioen van God met mensen en dat je blijft zoeken naar jouw rol daarbinnen. Geest is beweging, is leven, is groei, is hoop. Geen dorheid of starheid, geen houding van “na mij de zondvloed”. Het leven als een eindeloze uitdaging, maar lichtvoetig. Ook weer niet met de pretentie de hele wereld op je schouders te nemen.
“Aanbidden, niet hier of daar, maar in Geest en Waarheid”, dat moet volgens Jezus gebeuren. Geest, daar hebben we het al een beetje over gehad. Wat zou die waarheid kunnen zijn? Het Hebreeuwse woord ‘emet’, wat voor ons vertaald is met “waarheid”, heeft te maken met “trouw aan het verbond”. Wat is dat verbond? Daarvoor moeten we terug naar die geschiedenis van God met mensen, de heilige Schrift, waar God ons keer op keer een verbond aanbiedt. Bij Abraham: “Ik zal u talrijk maken als zandkorrels aan de zee”. Bij Mozes: “Als Gij deze voorschriften onderhoudt, zult ge lang leven in het land wat ik u geef”. Bij Jezus: “Dit is de beker van het nieuwe verbond”. Keer op keer worden wij uitgenodigd om in te gaan op dat mysterie van God met ons. Dat aanbod van God om met ons een weg te gaan naar echt leven. Maar het vraagt een groot vertrouwen… want het is niet altijd rozengeur en maneschijn. Soms moeten wij door diepe dalen en dan wil het ons weleens ontbreken aan vertrouwen. Dan willen we weleens gaan mopperen, zoals de mensen van Mozes in de eerste lezing: “zorgt die God wel voor ons, want nou hebben we weer geen water?” Of voor vandaag: “zorgt die God wel voor ons want nou hebben we weer Corona?” De eerste die dwars door alles heen, volledig in het vertrouwen bleef staan, niet enkel door een diep dal, maar zelfs door de dood heen, dat was Jezus. Daarom kan Hij ook zeggen dat je met het water dat Hij geeft nooit meer dorst krijgt.
Als wij naar de samenleving om ons heen kijken, dan heeft zij veel weg van die vrouw met haar vijf mannen. Men rent en sjouwt wat in het rond. Men probeert alles uit wat er maar te krijgen is, liefst zo veel mogelijk en zo vlug mogelijk en genoeg is een woord wat we amper nog kennen. En toch blijven veel mensen ongelukkig. Hoe dan toch die bron met levend water voor hen te openen? Waarom zijn wij als deze kerk, als erfgenaam van Christus, als Zijn lichaam, zo slecht in staat om dat levende water te laten stromen? Er is van alles op te zeggen, wellicht ook kritiek op ons, als voorgangers. Maar het eerste wat wij vandaag in het Evangelie lezen, is dat er een vrouw op zoek gegaan is, op zoek naar water, op zoek naar echt leven. En zij vindt Jezus. Zij vindt Geest en Waarheid. Mogen ook wij ons openstellen om geraakt te worden door diezelfde Geest en zo voor elkaar tot bron van leven worden.
Amen.
Ik vraag mij af of het werkelijk waar is, dat mensen hun meest wezenlijke vragen bij een krant als het Brabants Dagblad neerleggen. Zou dat echt gebeuren of verzint de krant het zelf om hun “specialisten” de kans te geven aan het woord te komen? De rubriek “Zo gezond”, zorgt in elk geval voor een podium. Gewoonlijk “scan” ik zo maar een beetje door de krant heen want er staat teveel onzin in, om alles te lezen. Zo af en toe blijft mijn oog haken aan een kop. Dit keer dus bij de specialiste Carla Rutgers, die antwoord geeft op de vraag wat je zegt als je trouw belooft. Ze begint haar betoog met de betekenis die het christendom vroeger aan het begrip toekende. En dan heeft mevrouw het allereerst over de exclusieve seksuele intimiteit van de christelijke partners om er vervolgens gelukkig wel bij te vermelden dat die christelijke trouw nog wel het een en ander meer behelst.
Maar, zo ademt het stuk, christendom is iets van vroeger. Achterhaald, want wij zijn inmiddels een stuk verder met veelsoortige relatievormen. Volgens de deskundige die hier aan het woord is, kun je je persoonlijkheid inmiddels in stukjes knippen. Het bed delen met de één, kinderen opvoeden met de ander, etc.. Dat kan allemaal, als je maar de goede afspraken maakt met alle partijen. De kinderen zullen hier natuurlijk slechts stem in hebben naar vermogen. Als het allemaal waar is, dan toch lijkt mij dat het leven heel erg ingewikkeld gaat worden.
Maar waar de onzin werkelijk zijn toppunt bereikt, dat is aan het einde; trouw, in de definitie van mw. Rutgers is, als je eerlijk en loyaal bent en de afspraken over intimiteit nakomt. En…. dat je er eerlijk over bent als je je niet meer aan die afspraken kunt houden!! Nee! Ook als je eerlijk zegt dat je je niet meer aan de afspraken hebt gehouden, dan ben je niet trouw! Het is lovenswaardig dat je er eerlijk voor uitkomt, maar je bent wel gewoon ontrouw! Misschien komt het oude christelijke begrip “vergeving” hier nog van pas en kan er een nieuwe start gemaakt worden, maar wat heb je aan afspraken als ze maar gelden zolang jij je eraan wenst te houden? Wees eerlijk. Trouw is inderdaad best moeilijk. Maar probeer van iets moeilijks niet gauw iets gemakkelijks te maken door de betekenis uit te hollen.
Zo worden we dagelijks overspoeld met allerlei “deskundigheid”, die uiteindelijk neerkomt op complete ontkenning van wat de mens wezenlijk is.
Jeszus Sirach 15, 15-20,
Mt. 5, 17 -37
De kerk wordt nogal eens verweten dat zij zich te druk maakt om allerlei regels en dat zij daarmee Jezus helemaal niet ten voorbeeld stelt, “want Jezus houdt van alle mensen”. “Maar,” zegt men dan, “je hebt van die conservatieve kerkmensen, van die Farizeërs, die maar blijven hameren op de regeltjes”. Nou, vandaag is echt niet de enige keer dat Jezus korte metten maakt met dat misverstand. Jezus houdt inderdaad van alle mensen, maar tegenover de zonde is Hij onverbiddelijk. Geen jota, geen letter, zegt Hij, mag je aan de wet van God veranderen. Sterker nog, als je zegt christen te zijn, volgeling van Christus, dan moet je méér doen dan je precies aan de wet - aan de norm - houden. Maar waar gaat het dan allemaal om met die wet en die regels? Waar is het goed voor? Laten we een heel simpel voorbeeld nemen. In het verkeer rijden we allemaal netjes rechts. En we weten dat onze regering die wet niet heeft gemaakt om de regel, maar om ervoor te zorgen dat we elkaar niet tot gort rijden. Zo ook de regels van God, om zo maar te zeggen: die zijn er om niet te “verongelukken” in het leven. Alle regels van de Kerk zijn opgesteld na gedegen studie naar het voorbeeld van Jezus en ze zijn er enkel en alleen met het doel om mensen echt gelukkig te maken. Maar geen oppervlakkig en vluchtig geluk, geen “fast-food”. Nee, het gaat Jezus en de Kerk om veel meer dan dat. Zoals de oude Catechismus al zei, het gaat erom “om hier en in het hiernamaals gelukkig te zijn.” En als Jezus spreekt over die wet waar geen letter aan veranderd mag worden, dan klinken daar op de achtergrond de Tien Geboden. Ook die zijn niet door God ingesteld om het ons moeilijk te maken. Ze zijn er niet in het belang van God, “de grote baas”, maar in ons eigen belang. Ik wil ze in dat verband eens kort met u doorlopen.
Het eerste: waarom is er maar één God die we mogen aanbidden? Niet omdat God ons wil testen, maar omdat alle andere goden, waarvoor we geneigd zijn te buigen, ons afhankelijk, tot slaaf maken van die goden. De enige God die uit is op Liefde in volkomen vrijheid, dat is de Ene, verborgen God, wiens Naam we eigenlijk niet eens kunnen uitspreken. Verborgen is Hij, omdat Hij zich niet wil opdringen. Hij respecteert onze vrijheid. Het tweede gebod: waarom mogen we geen beeld van God maken? Omdat niemand God helemaal kan verbeelden, omdat niemand God in zijn zak kan steken en opdat niemand zich zal aanmatigen met zijn eigen “enige juiste beeld” anderen de maat te nemen. Het derde: waarom Zijn Naam niet ijdel gebruiken? Dat heeft met het vorige te maken: omdat niemand God voor zijn eigen karretje mag spannen, omdat niemand God mag misbruiken voor zijn eigen belangen. Het vierde gebod: waarom moeten we de zondag heiligen? Niet om God een plezier te doen, God heeft geen plezier nodig, maar opdat wij kunnen ervaren dat de tijd een geschenk is en dat niet alle dagen werkdagen zijn; opdat we voorkomen dat we slaaf worden van de economie. En zo kan ik gemakkelijk doorgaan met de andere zes geboden, maar die spreken expliciet al over menselijk geluk. Eerbied voor je vader en moeder, niet doden, niet stelen, geen echtbreken, geen valse getuigenis afleggen en niet begeren wat van de naaste is. Het gaat mij er niet om, om vandaag een studie van de tien geboden te maken. Het gaat mij om de regels van de Kerk, en wat die met vrijheid en menselijk geluk te maken hebben. Father Robert Barron, een Amerikaanse bisschop waar ik graag naar mag luisteren ter inspiratie, zei het zo: Als je een kind bent volg je vanzelf de regels die van buitenaf, door je ouders, worden opgelegd. Je hebt geen andere keus want je bent totaal afhankelijk. Dan komt er een kentering. Het kind ontdekt dat het zelf ook wat kan en begint her en der wat te experimenteren en tegen te sputteren. In de pubertijd en jongvolwassenheid laat hij alle regels die zijn ouders oplegden varen en kiest helemaal voor zijn of haar eigen regels, die soms precies tegen die van zijn ouders ingaan. Hij wordt autonoom, zelfstandig. Sommigen schieten daar op een gevaarlijke manier in door, of blijven er in hangen, maar de meeste mensen komen tenslotte in de volwassen fase: dat ze weten waarvoor ze leven en dat ze kiezen voor gezond verstand en een gezonde leefwijze. Nu vraagt God ons niet om in de slaafse volgzaamheid van kleine kinderen te blijven hangen, en met mensen die enkel hun eigen wetten laten gelden kan Hij ook niets. God is op zoek naar de volwassen mens die zijn plaats in de wereld kent en die een zelfbewuste keuze wenst te maken. En op dat punt houdt de eerste lezing ons een spiegel voor: “Wanneer gij wilt, kunt gij de geboden onderhouden”. “Vóór de mens liggen het leven en de dood, en wat een mens behaagt wordt hem gegeven”. “Wanneer gij wilt kunt u de geboden onderhouden”. Je hebt de vrije keuze: je kunt voor de dood kiezen, en dat doe je als je alleen voor jezelf kiest met je eigen geboden. Of je kiest voor het leven, en dan probeer je in te groeien, in Gods geboden, die je tot een waarachtig en evenwichtig mens maken. Het is niet de gemakkelijkste weg, maar wel de beste.
Zo bezien is het ook duidelijk dat de Kerk, om dat vervelende woord toch nog maar een keer te noemen, de regels niet kan veranderen. Het zijn immers geen regels die zij zelf heeft uitgevonden. De Kerk bepaalt niet wat een mens ten diepste is; wat de mens is, dat is ons door de Schepper gegeven en door Christus bevestigd. Laten wij dus voortgaan in onze groei naar volwassenheid en kiezen voor wat echt leven is. Nieuwsgierig blijven naar de weg die God met ons in petto heeft; Partnerschap zoeken met onze Schepper.
Amen.
1. Kor.13 en Joh. 14, 1-6
Afscheid nemen. Voorbij is dit leven van … jaar. En de confrontatie met het levenseinde, zeker van iemand die je zo dierbaar was, die confrontatie met het levenseinde, roept altijd grote vragen bij ons op. Wat is dit leven? Waar doen we het allemaal voor? Leuk als het goed gaat, maar wat als het allemaal wat minder is? Zijn we op de goede weg? Is dood, dood? Niets meer? Vergelijkbaar met eeuwige slaap? En als dat het is, is het dan niet verstandig om vooral te pakken wat je pakken kunt, voordat het te laat is? Het lijkt erop dat steeds meer mensen deze ideeën huldigen. Maar ……… niet. Jullie hebben ……… niet voor niets hier binnengebracht in dit huis van God. We hebben niet voor niets de Paulusbrief over de liefde gelezen en Jezus horen spreken over een “Huis van de Vader waar plaats is voor velen”. Maar toegegeven: een verstandig mens gelooft niet meer in God. Dat wil zeggen: een mens die God enkel met zijn verstand meent te kunnen doorgronden, die zal Hem nooit meer vinden. Want onze God is een verborgen God. En Hij is een verborgen God omwille van onze vrijheid. Een vrijheid die de belangrijkste voorwaarde is voor het mooiste wat in de Schepping te vinden is: de Liefde. Zoals je niet kunt “moeten geloven”, zo kun je ook niet “moeten liefhebben”. Daarom moet God verborgen zijn en blijven, zoals Jezus zegt voor “wijzen en verstandigen”, en is Hij enkel vindbaar voor hen “die zijn als kinderen”. Dat wil zeggen voor mensen die zo open kunnen staan voor het mysterie, voor het wonderlijke van ons leven, dat zij spontaan op de knieën gaan voor Hem van wie zij het gekregen hebben.
En alleen dat is het bestaansrecht van de Kerk en dit prachtige Godshuis, waarin wij ……… hebben binnengebracht. Dat zij getuigt, en blijft getuigen, in voor- en tegenspoed, soms met velen, soms maar met een enkeling, maar dat zij blijft getuigen van die verborgen God die zich één keer in de mensengeschiedenis heeft laten zien, in de mens Jezus Christus. Maar zelfs Hij heeft onze vragen gekend: “Mijn God waarom hebt ge mij verlaten?”, riep Hij aan het kruis, om vervolgens toch voor die verborgen God te buigen: “Vader in Uw handen beveel ik mijn geest”. Deze mens die in volledige vrijheid gekomen is tot het punt van ultieme liefde: Zijn leven geven voor ons. Deze mens, waarvan we dus mogen aannemen dat Hij ons nooit zou bedriegen, Hij heeft het gezegd en Hij is er in voorgegaan; “Wees maar niet bang, God is groter dan je hart en je verstand”. “Ik ga heen om voor jullie een huis gereed te maken bij de Vader”.
Mogen wij in dat vertrouwen afscheid nemen van deze geliefde ……… wetende dat …… voorgoed veilig zal zijn, bij Hem die Liefde is, samen met ……… en al die anderen die voorgingen.