In het hele Oude Testament is er niemand die zoveel gezag had als Mozes. Hij heeft het joodse volk losgeweekt bij de Farao, hij heeft hen uit de slavernij van Egypte bevrijd; hij heeft het door de Rode Zee geleid, hij heeft leiding gegeven tijdens een lange, barre tocht door de woestijn, voor onmogelijke uitdagingen gestaan. Hij heeft de Tien Geboden gegeven enzovoorts enzovoorts. Mozes leefde zo dicht bij God dat zijn gezicht ervan ging stralen. In de verdere geschiedenis van het joodse volk stellen al hun leraren en rabbijnen zich bij elk probleem dan ook de vraag; “Wat heeft Mozes erover gezegd?’ Ook Jezus verwijst regelmatig naar hem. Zojuist hoorden we diezelfde Mozes zijn mensen toespreken kort voordat zij het beloofde land zullen binnentrekken. Omdat hij daar zelf niet meer bij zal zijn geeft hij hier zijn laatste aanwijzingen aan het volk. En het is bijzonder om hem te horen spreken over de komst van “een profeet, net zo groot als ik, waarnaar gij moet luisteren”. Merkwaardig, dat de laatste twee zinnen van dat verhaal zijn weggelaten, want die sluiten nog beter aan bij het Evangelie dan de rest. Daar staat namelijk het antwoord op de vraag hoe men kan weten of een profeet ècht het woord van God spreekt; “Als een profeet beweert in de naam van de Heer te spreken, maar wat hij gezegd heeft, gebeurt niet, dan is dat woord geen woord van de Heer, maar van de onbeschaamde profeet zelf. Voor zo iemand moet gij geen ontzag hebben”.
Twee dingen moet u even onthouden; Mozes heeft het over een profeet die zal komen die minstens zo groot is als hij. En als niet gebeurt wat deze profeet zegt, dan is het een valse profeet. Want daarmee komen we bij het Evangelie. Jezus treedt op als leraar in de synagoge van Kafarnaüm.
Eventjes tussendoor; Ik ben er zelf een keer geweest, daar aan het meer van Galilea. En het is zo dat de joden, als ze een nieuwe synagoge bouwen, dat ze dat dan altijd doen op de fundamenten van de vorige. Dus toen ik daar op dat rechthoekig vlak stond, met nog wat overblijfselen van de oude muren, wist ik het zeker; “hier op deze vijftig vierkante meter, heeft Jezus ooit gestaan, terwijl Hij de mensen toesprak”. Gelooft u maar dat dat een onvergetelijke indruk op mij heeft gemaakt.
Maar goed, Jezus treedt dus op als leraar in de synagoge. Dat is op zich niets bijzonders. Net als hier in de kerk elke week gepreekt wordt, zo was dat daar precies hetzelfde. Dan de ene rabbi, dan de andere joodse leraar of Schriftgeleerde. Allemaal hadden ze, net als wij soms, min of meer interessante dingen te zeggen. Maar hier is toch iets merkwaardigs aan de hand. We horen niet wat Jezus gezegd heeft, maar wel dat de toehoorders buiten zichzelf waren van verbazing. Niet een beetje enthousiast of verbaasd, nee, “helemaal buiten zichzelf van verbazing”. Jezus sprak kennelijk op een totaal andere manier dan wat de mensen gewend waren. En herinnert u zich nu Mozes; “Als wat de profeet zegt, niet gebeurt, komt Zijn woord niet van God”. “Zwijg stil” zegt Jezus en de onreine geest ging van de man weg. “Ik zeg je, meisje sta op” en het meisje stond op. “Lazarus kom naar buiten” en Lazarus komt naar buiten. “Zwijg, wees stil!' tegen het kolkende water “En de wind ging liggen en het werd volkomen stil." “Licht” zei God bij de Schepping “en er was licht”. Wat God zei bij de Schepping, dat gebeurde…….., wat Jezus zei, dat gebeurde. En daarom zijn de mensen buiten zichzelf van verbazing. Jezus spreekt op dezelfde manier als God; en wat Hij zegt, gebeurt.
Kijken we nog even naar die onreine geest. Hoewel we het woord bijna niet meer in de mond durven nemen, is het duidelijk dat het hier om de duivel gaat. “Want”, zo staat er “Jezus van Nazareth, wat hebt Gij met ons te maken”. Hoezo “met ons?” Het gaat toch maar over één man? Inderdaad, het is één man, maar wel een man die innerlijk verdeeld is. Innerlijk verscheurd. Innerlijk verdeeld door de dia-bolo, de twee-maker, de verdeler, de duivel. Want zo gaat het met mensen; Als je niet gericht bent op de ene God, raak je innerlijk verdeeld door de vele krachten die door de wereld op ons worden uitgeoefend. Natuurlijk knettert het als Jezus, de Zoon van God, oog in oog komt te staan met de duivel. “Ik weet wie Gij zijt, de heilige Gods. Zijt Gij gekomen om ons in het verderf te storten?” En ja, daar is Jezus inderdaad voor gekomen; Om ons uit de verdeeldheid te halen en bij God te brengen. Het gaat hier over een belangrijk moment aan het begin van het openbare leven van Jezus. Hij is nog maar net in de openbaarheid getreden. De mensen kennen Hem nog niet. Tot nu toe vinden ze hem wel interessant, maar ze zijn ook nog aan het aftasten wie Hij eigenlijk is. En juist omdat ze zo volkomen het tegendeel van elkaar zijn, heeft de duivel hier het eerst in de gaten heeft wie Jezus is. “dit is de heilige Gods, dit is de profeet die Mozes bedoelde toen hij sprak over die nieuwe profeet die zou komen”. En het gaat hier dus niet om de zoveelste profeet in het rijtje van Jesaja, Jeremia, Elia, Amos of Elisa. Hier spreekt de heilige Gods; niet zoals de profeten en leraars maar met gezag. Met hetzelfde gezag als dat van God.
U voelt ondertussen wel aan dat het hier niet om interessante verhalen gaat, maar dat wij voor een keuze gesteld worden. Willen wij ons leven laten richten door Jezus, willen wij ons, door Hem overgeven aan het woord van God, of willen we het verder zelf uitzoeken mèt het risico dat we ten prooi vallen aan de grote verdeler; de verleidingen, de angsten, het verdriet, de machten van deze wereld die wel verdelen, maar tenslotte allemaal tijdelijk zijn. Het boek Deuteronomium zegt het op een andere plaats ook zo mooi; “Leven en dood houdt ik u voor, zegen en vloek. Kies dan het leven dan zult gij met uw nakomelingen het leven bezitten door de Heer uw God te beminnen, naar Hem te luisteren en aan Hem gehecht te blijven. Want daarvan hangt het af of gij zult leven”. Amen.
Het is voor mij lang een raadsel geweest hoe het toch mogelijk is, dat God in de Bijbelse verhalen, zoals we net hoorden, zo vaak mensen letterlijk lijkt aan te spreken, terwijl ik zelf nog nooit zoiets gehoord heb. “Zou God vroeger dan echt zoveel meer tot mensen gesproken hebben dan nu”; zo vroeg ik me vaak af. Het leek me ook zoveel gemakkelijker als God eens een keer echt iets zou zeggen. Maar voor mij was het een verademing om te lezen dat ook een gezagvol bisschop als monseigneur Robbert Barron, stelt, dat de stem van God geen zeldzaam voorkomend letterlijk stemgeluid is, maar een heel zachte Aanwezigheid in ieder van ons; en wel daar waar het geweten tot ons spreekt. Maar het is een stem die we wel ruimte moeten geven. Want we kunnen haar laten overdonderen door het geraas van de wereld of we kunnen hem proberen te beluisteren in de stilte van het gebed en in de stilte van ons hart. Omstandigheden en de plaats waar je bent zijn ook sterk van invloed op de ruimte die die stem van God bij je krijgt. In een voetbalstadion vol schreeuwende mensen zullen andere geluiden tot je doordringen dan in de gewijde ruimte van een kerk of in de serene stilte van het gebed. In de eerste lezing horen we dat Samuel in de tempel was, toen hij de stem van God gewaar werd, en ook nog eens in de directe nabijheid van de Ark van het Verbond; zeg maar; fysiek kon je niet dichter bij God komen. Maar die stem van God spreekt dus tot ieder van ons. Want iedere opgroeiende mens wordt, net als Samuel, op enig moment aangesproken door God; “Wat ga je doen met je leven?” Iedere opgroeiende mens wordt door Hem aangesproken, maar het is niet zeker of die mens daarvoor ook open wil of kan staan. Velen raken verdoofd, soms letterlijk, door de herrie van de wereld met al zijn mogelijkheden, zijn verleidingen of angsten voor zelfbehoud. Alleen daarom al is het belangrijk om je af en toe uit die herrie terug te trekken, hier naar deze gewijde ruimte van God.
Dan het Evangelie. Ik moest even denken aan de gevleugelde uitspraak van Jeroen Pauw bij zijn avondprogramma op TV; “We gaan beginnen!” Want Jezus gaat beginnen. We hebben de Kerststal afgebroken, de lichtjes opgeruimd; Jezus zoete leventje bij Jozef en Maria en de herders en de engelen is voorbij; Hij gaat beginnen met datgene waarvoor Hij gekomen is. Nou kun je het Evangelie van vandaag lezen als een interessant weetje over de eerste schermutselingen rond het leven van Jezus, lang geleden. Maar veel interessanter is het om het Evangelie te lezen vanuit de vraag; “Wat heb ik er nu aan? Wat kan het voor mij betekenen”.
Het Evangelie van vandaag gaat duidelijk over bekering. Nou is dat woord ook al een beetje versleten, want wat is bekering? De meesten van ons zullen denken nooit bekeerd te zijn geweest, want de meesten waren van kinds af aan katholiek. “Bekering, dat is alleen iets voor heidenen, of andersgelovigen?” Maar bekering is wel wat breder; bekering is het moment dat je besluit om niet alleen de traditionele voorschriften van de Kerk te volgen, maar dat je werkelijk Jezus wilt leren kennen als begin en einde van je leven. En aangezien wij als mensen onze christelijke levenshouding nogal gemakkelijk los kunnen laten, blijven wij ons hele leven bekering nodig hebben. Maar goed. Het Evangelie van vandaag is dus een bekeringsverhaal. En dan zijn daar enkele belangrijke elementen in aan te wijzen. Niet voor de leerlingen van Jezus toen, maar voor de leerlingen van Jezus nu; dat zijn wij.
Op de eerste plaats kunnen we zien dat iemand die zich bekeert een breuk maakt met het verleden. Andreas en zijn metgezellen waren in de leer bij Johannes de Doper en vanaf het moment dat Jezus door hem wordt aangewezen als het “Lam Gods”, ontstaat er een breuk met Johannes. Ze stappen over van de klas van rabbi Johannes, naar de klas van rabbi Jezus. Echte bekering tot Jezus veronderstelt altijd een afscheid van minstens een deel van ons verleden. Dat kan een zondig verleden zijn, maar ook een vroom en godsdienstig leven waarvan Jezus toch niet het centrum was. Bij de apostel Paulus zien we zoiets; hij was van oorsprong een vrome jood, maar nadat hij op weg naar Damascus Jezus ontmoette, breekt hij met het jodendom. Soms impliceert bekering dus een breuk met je dagelijkse bestaanswijze. Wij kunnen onszelf die vraag dan ook stellen; “In hoeverre heeft mijn volgeling zijn van Jezus mij daadwerkelijk een nieuwe weg doen inslaan?”
Het tweede wat we uit het Evangelie kunnen leren is dat bekering gaat om een persoonlijke ontmoeting met Jezus. Het gaat er niet om, om heel veel te weten te komen over Jezus en alsmaar meer te horen. Het gaat erom dat je een persoonlijke relatie met Hem aangaat en die ook onderhoudt. De leerlingen vragen naar de plaats waar Hij verblijft en Hij nodigt hen uit om dat te zien. Jezus wil hen binnenleiden in Zijn wereld en deel laten uitmaken van Zijn bestaan; hen tot vrienden maken. Het “bij Jezus zijn”, is dus een essentieel element van bekering. Maar Jezus wandelt niet meer rond onder ons, in vlees en bloed, hoe kunnen wij dan bij Hem zijn? Nou, dat heeft Hij zelf gezegd, “dit is mijn lichaam, dit is mijn bloed’. En “Waar twee of meer in Mijn Naam samen zijn ben Ik in hun midden”. Zo, in de sacramenten, en met name in de Eucharistie, kunnen wij Jezus ontmoeten.
Een derde element van groot belang, is, dat wij ons door onze bekering tot Jezus bewust worden van de uitzonderlijke, unieke en bovennatuurlijke betekenis van Jezus. Eén dag en één nacht doorgebracht in gezelschap van Jezus, was voor de leerlingen genoeg om in Hem de Messias te erkennen; de ene uitverkorene van God, Zijn enige Zoon. De leerlingen zijn er op slag van overtuigd dat zij die hier ontmoet hebben. Dit aspect van bekering is bijzonder actueel in onze tijd. Velen hebben het vandaag de dag moeilijk met die uniciteit van Jezus; als de ene Weg, de Waarheid en het Leven. Jawel; het is unne goeie mens, en wat Hij leert is nuttig, maar er zijn zoveel nuttige leraren; zoals Boeddha, Mohammed, Zarathustra. “Die leraren wijzen allemaal een weg naar God en dat is allemaal hetzelfde”, wordt wel gezegd. Laten wij ons ook op sleeptouw nemen door deze moderne trend, of is Jezus voor ons degene die Hij voor de leerlingen was;de Messias, de enige Zoon van de drie-ene God?
Een vierde gevolg van daadwerkelijke bekering is, dat je, als je echt geraakt bent door Jezus, dat je dan onmiddellijk een vurig missionaris wordt. Je kunt die grote ontdekking niet voor jezelf houden. Uitzinnig van vreugde rent Andreas naar zijn broer Simon; “Wij hebben de Messias gevonden!” Daar kunnen wij ons ook weer een vraag bij stellen; “In wat voor vorm getuigen wij ervan dat Jezus onze verlosser is?”
Een laatste punt wat ik nog wil noemen is het volgende; Vanaf hun eerste ontmoeting noemt Jezus Simon; Kefas. Rots. Toch zal het nog lang duren voordat Simon Petrus zich als een rots zal gaan gedragen. Hij slaat aan het twijfelen als hij Jezus over het water ziet gaan, Hij probeert Jezus in de verleiding te brengen om Zijn lijden uit de weg te gaan, Hij verzet zich met het zwaard tegen Jezus’ gevangenneming en tenslotte verloochent hij Jezus tot drie keer toe. Het zal nog lang duren vooraleer Jezus op deze rots Zijn Kerk kan bouwen. En dat mag voor ons een troostvolle boodschap zijn: Bekering maakt niet op slag een heilige van je. Wij hoeven niet vanaf het eerste ogenblik volmaakt te zijn. Wij mogen door de jaren heen blijven groeien in liefde van en dienst aan Jezus; soms met vallen en opstaan. Maar als wij Hem werkelijk zoeken, dan zal Hij zich laten vinden.
Genoeg gepraat, laten we Jezus zoeken waar Hij is; in brood en beker, in lichaam en bloed. Amen.
Net als bij de meeste families, hebben wij met Kerst altijd één middag/avond dat alle kinderen met echtgenoot of vriend thuiskomen voor het familiediner. En een vast onderdeel van deze bijeenkomst is, als er iemand nieuws bijgekomen is, een nieuwe vriend of vriendin, dat we dan het filmpje laten zien waarin onze kinderen, destijds 12, 9,7 en 4, spontaan het kerstverhaal hebben uitgebeeld in een toneeltje. Natuurlijk generen ze zich dan een beetje voor hun partner, -dat ze ooit zo gek gedaan hebben- maar van de andere kant vinden ze het ook wel weer leuk; want het is schattig, hilarisch en ook wel serieus. Ze doen in elk geval hun uiterste best. De oudste heeft de regie, de jongste wil koning zijn; geen rekening houdend met het feit dat hij dan pas helemaal aan het eind het toneel op mag. Afijn onze middelste dochter is St. Jozef en als dan het kindje Jezus geboren is, dan zegt zij met haar best mogelijke St. Jozefstem; “Ja, laten we het kindje hier maar neerleggen, bij de os en de ezel, dan kunnen die hem warm houden…… met hun adem”. Dat heeft ze kennelijk ergens geleerd; dat de os en de ezel er zijn om het kindje Jezus warm te houden. Hebt u er weleens bij stil gestaan waarom er een os en een ezel in de stal zijn? Toevallig? De ezel, daar had Maria toch opgezeten? Of zomaar wat beesten uit die tijd? Nee, toevallig is het zeker niet. De os en de ezel zijn afkomstig uit een oude profetie van Jesaja. En die profetie luidt; “Een os kent zijn eigenaar, een ezel de krib van zijn meester; maar Israël weet van niets, Mijn volk heeft geen begrip. Zij hebben Jahwe verlaten, Israëls Heilige veracht, zij hebben Hem de rug toegekeerd”. “Een os kent zijn eigenaar, een ezel de krib van zijn meester; maar Israël weet van niets”. De os en de ezel worden vaak gezien als domme dieren; en het wil dus wat zeggen als deze domme dieren hun Heer wel kennen, terwijl -velen geen begrip hebben-.
De heilige familie, dat vieren we vandaag. Heilige familie. Twee oude woorden? Spruitjeslucht? Wie wil er nog heilig genoemd worden? En de familie, het gezin? Jawel, de Bijbel is er nog duidelijk over. Die erkent het belang van het gezin maar al te goed als onmisbaar fundament van het geboren worden, het opgroeien, aanleren van sociale vaardigheden, onvoorwaardelijk samen delen, vergeven, enz. enz. Er is niet voor niets al aandacht voor het gezin in de 10 geboden; “Eert uw vader en uw moeder, dan zult ge lang leven in het land dat de Heer u zal geven”. Dat wisten de joden al honderden jaren vóór Christus. Maar dat gezin staat vandaag de dag onder druk als nooit tevoren. De opkomst van talloze gezinsvervangende relatievormen, die meestal in hun aard onvruchtbaar zijn, lijkt onstuitbaar.
Ja en wat is dan nog heilig? Heilig is “heel, verbonden tot eenheid, niet gebroken”. Verbonden tot eenheid, en wie of wat is de ultieme eenheid? God is Een. De ene God van Abraham, Isaac en Jacob, onze Schepper; die is één. “Ik geloof in één God, de almachtige Vader, Schepper van hemel en aarde…….en in Zijn Zoon Jezus Christus”: dat zeggen we toch? Zeggen we het omdat het ons zo aangeleerd is, of geloven we het ook echt? Het is zo ontzettend belangrijk, dat we dat met ons hart kunnen beamen, of leren beamen. Want als we zeggen dat we niet geloven dan betekent dat, dat wij alles, het hele leven, zelf zullen moeten uitvinden. Als wij niet in God geloven moeten we in iets anders geloven, want in niets geloven is voor een mens per definitie onmogelijk. Hoe dat ook zij; “Als wij niet in de ene God geloven dan vervalt uiteindelijk elke grond voor ordening, dan glijdt tenslotte alles terug naar de chaos waaruit het genomen is. Chaos, zoals het was voordat God sprak. Want het spreken van God, bracht, zoals het Scheppingsverhaal vertelt, -orde in de chaos-.
“Wat een somber beeld”: zullen sommigen zeggen. Ik kan het niet helpen; het is de waarheid. Zonder God glijdt onze samenleving terug naar de chaos. Niet in één generatie natuurlijk; 2000 jaar christelijke beschaving wordt niet in één generatie vergeten. Wij hebben met zijn allen nog wel weet van wat goed en slecht is, en dat vertaalt zich voorlopig nog wel in onze keuzes die een democratisch bestel overeind houden. Maar godsverduistering betekent onherroepelijk ook verval van gedeelde waarden en normen, verlies van een ijkpunt voor de mensheid.
Helaas is het zo dat je bij de meeste mensen niet meer met dit soort praat hoeft aan te komen. “Achterhaald, wij weten het zelf beter”. Maar hoe waar dus wat Jesaja zei; “Een os kent zijn eigenaar, een ezel de krib van zijn meester; maar Israël weet van niets, mijn volk heeft geen begrip”.
Mogen wij tot het volk behoren dat nog wel zijn Meester wil kennen. Mogen wij proberen wel te leven volgens de wijsheid, de waarden en de normen van 5000 jaar joods-christelijke beschaving. En moge God ons daarbij helpen. Amen.