U kent waarschijnlijk wel het bestaan van de top 2000 die rond de jaarwisseling wordt uitgezonden? Dan weet u ook dat daar al jaren achter elkaar hetzelfde nummer op 1 staat; Dat is Bohemian Rhapsodie van Queen. En ook al staat dat al zolang bovenaan, ooit komt er wel een ander liedje voor in de plaats. Als ze een hitlijst zouden opstellen voor Bijbelfragmenten, dan zou het Evangelie van vandaag zeker in de top 3 staan. En niet voor 10 of 15 jaar, maar voor de eeuwigheid. Tenminste wat mij betreft.
De voorafgaande zondagen gingen de Evangelies vooral over de eisen die aan een christen gesteld worden en de radicaliteit die gevraagd wordt als je Jezus wilt volgen. En die radicaliteit wordt van ons gevraagd omdat we een afspiegeling zouden moeten zijn van de nog veel grotere en radicalere liefde die God voor ons heeft. Met het Evangelie van vandaag wordt de aandacht verlegd van dat wat wij zouden moeten doen naar datgene wat God doet. In de drie parabels die we vandaag horen houdt Jezus ons een beeld voor van God. Als het om Gods liefde voor ons gaat, vervallen we vaak in de volgende redenering; “God is een beetje een moeilijk Iemand. Een veeleisend baasje op grote afstand, die ook nog eens uitmaakt wie er in de hemel komt en wie niet. Als ik maar ontzettend mijn best doe, als ik me zo goed mogelijk aan de regels houdt, als ik maar genoeg goede dingen doe, dan verdien ik misschien Zijn liefde en dan kom ik straks misschien ook in de hemel”. Het is een hardnekkig beeld dat maar blijft bestaan, al wordt het regelmatig door het Evangelie ontkracht. Jezus laat ons vandaag in elk geval weer een heel ander beeld van God zien; een God die gek is van verliefdheid op ons. Kei gek! Dat zegt Jezus met de drie parabels van vandaag.
De eerste gaat over de herder met zijn honderd schapen waarvan hij er een kwijt is. “Wie zou niet de 99 in de steek laten om het ene te gaan zoeken in de woestijn”; vraagt Jezus. Om eerlijk te zijn. “Niemand van ons, zou dat doen”. Geen verstandig mens zou zo gek zijn om te riskeren dat hij die 99 schapen kwijt raakt, terwijl hij niet eens zeker weet of hij dat ene wel terug zal vinden. Onze Herder, God, die doet dat wel. “Ach die zondaar, die idioot, die drugsverslaafde, die loser, die is totaal afgedwaald in een leven dat nergens toe leidt. Er zijn genoeg fatsoenlijke, goede mensen, mensen die zich netjes aan de regels houden, een heel leger heiligen zelfs; dan ga je je toch niet zo druk maken om die ene die afgedwaald is”. Zo redeneren wij vaak, als we eerlijk zijn; dat is onze logica. Maar dat is niet de manier hoe God dat ziet. Als het ware helemaal vergetend wat hij achter zich laat, rent onze gekke schaapsherder de wildernis in om dat ene schaap te zoeken. Vervolgens die vrouw met die drachmen. Nog gekker. Ze haalt het hele huis overhoop en als ze de drachme gevonden heeft, dan stopt ze hem niet gauw in haar geldkistje, maar ze gaat een groot feest geven. Een feest dat meer kost dan wat de hele drachme waard is!
En dan komt dus de top 1 aller tijden wat mij betreft; het verhaal van de verloren zoon. Het emotioneert mij vaak, als ik mij een voorstelling maak van die tedere ontmoeting van de vader met de jongste zoon, en als ik de vader zo liefdevol en machteloos tegen de oudste hoor zeggen: “Jongen jij bent toch altijd bij mij en alles wat van mij is, is toch ook van jou”. Maar even terug naar het begin. De jongste zoon heeft er kennelijk genoeg van, thuis. Hij wil de wijde wereld in. Op zich een bekend verschijnsel, ook onder ons. Maar wat hij doet is eigenlijk verschrikkelijk; hij eist zijn deel van de erfenis op, lang voordat zijn vader dood is. Hij wil daar niet op wachten; voor hem is zijn vader al dood. Maar de vader (God dus) respecteert de vrije wil van de mens en laat hem gaan. Nou…., het geld raakt op, de jongen raakt aan lager wal en dan krijgt hij honger. Hij moet de varkens hoeden, en dat is, zeker voor een joods verstaander, wel zo ongeveer het allerlaagste wat er is. Goed beschouwd staat de jongen nog lager dan de varkens want hij krijgt niet eens de schillen die ze vreten. En dan denkt hij terug aan het leven bij zijn vader. Daar had hij het goed. Daar had hij in elk geval te eten. Laten we er niet te gauw een mooi christelijk bekeringsverhaal van maken, want de jongen gaat niet naar zijn vader terug omdat hij zo’n spijt heeft. Nee, de eerste aanzet om terug te gaan, komt voort uit het platte feit, dat hij honger heeft. En natuurlijk snapt hij dan wel dat er iets scheef zit tussen hem en zijn vader. Natuurlijk snapt hij dat zijn vader alle recht heeft om hem af te wijzen. Wellicht met angst en beven gaat hij terug en onderweg bedenkt hij wat hij zal zeggen; “Vader ik ben het niet meer waard uw zoon te heten…..” Maar hij krijgt de kans niet eens om zich uit te spreken. De vader laat alle fatsoensnormen varen. Want het paste, zeker in die tijd niet, dat oude wijze mensen op jongeren afrennen. Zij blijven bedaard op hun zetel zitten en wachten netjes af wat er komt. Maar deze vader niet. Deze vader rent als een gek zijn losgeslagen zoon tegemoet, snoert hem de mond met zijn spijtbetuiging en wil maar een ding; “Feest vieren; want de zoon die dood was, is weer levend geworden”. En dan zit daar ook nog die oudere broer te zuurpruimen. Altijd netjes zijn werk gedaan, precies zoals het hoort, nooit één scheve schaats gereden. Hij kan de blijdschap niet mee voltrekken. Hij kan niet gelukkig zijn met het geluk van zijn vader en zijn jonge broer. Hij redeneert zoals veel mensen redeneren; “als je het niet verdient mag je het ook niet krijgen”. Het is een prikkel naar de zure Farizeeën, waar dit Evangelie mee begonnen is, maar ook naar de farizeese neigingen die soms ook in ons leven; “Geluk moet je verdienen” ofwel “je krijgt wat je verdient”. Maar dat is niet de opstelling van God, die immers de zon laat schijnen over goede en slechte mensen. Een gek goede Vader is het, die God van ons.
Maar het verhaal gaat nog verder. Nee, niet de verzonnen verhaaltjes. Het echte verhaal. Kort nadat Jezus deze verhalen verteld heeft zal Hij de daad bij het woord voegen; Jezus zal zelf laten zien hoe gek Hij is met ons. Uit liefde voor ons, laat Hij zich aan een kruis spijkeren….…en wie doet dàt nou? “Vader vergeef het hen want ze weten niet wat ze doen…..”; daarmee neemt Hij het voor ons op tot in Zijn laatste ademtocht. Als dat geen liefde is! En dàt is nou onze God. Amen.
Bij het zien van de lezingen van vandaag moest ik meteen denken aan twee gezegdes die vroeger nogal indruk op me gemaakt hebben. Eentje die me goed van pas kwam in mijn puberjaren waarin ik probeerde de kerk te mijden; “Werken is ook bidden”. “Mooi”, dacht ik; “Als werken ook bidden is kun je beter gaan werken want daar heb je tenminste iets aan”. En later, toen ik weer een beetje op het spoor van God gekomen was, verbaasde het mij om ouderen te horen zeggen; “Nee, zondag kunnen we niet naar de kerk want dan komen de kinderen op de koffie”. Een dubbele misser; èn zij missen zelf de aansluiting met hun geloof, èn ze geven hun kinderen het verkeerde voorbeeld. Niet om die mensen dat nou te verwijten, maar het zegt veel over de plek die God werkelijk in hun leven heeft, of had. Het is ook de verklaring voor de razendsnelle instorting van de kerk in Nederland; als het geloof er maar aan de buitenkant opgeplakt zit, als het toch meer iets is van een opgelegd moeten, dan van een innerlijk verlangen, dan is het ook gauw losgelaten. Dan zijn de smoezen gauw gevonden. Jammer, want zovelen missen vandaag de dag de stille vreugde en de hoopvolle geborgenheid die als een genade van God uitgaat.
Maar laten we even kijken naar wat de Schrift er vandaag over te zeggen heeft. Allereerst een vreemd verhaal uit Genesis, over Abraham die drie mannen te gast krijgt. Drie mannen die voor hem de betekenis hebben van een Godsverschijning. Maar het is nogal mysterieus. Het zijn drie mannen maar Abraham spreekt ze aan als één en dan geven ze toch weer alle drie antwoord. Christelijke theologen zien hier natuurlijk al de voorafbeelding van de drie-ene God, maar dat even terzijde. Wat belangrijk is, dat is dat Abraham, op het moment dat hij doorheeft dat Hij met God te doen heeft alles uit handen laat vallen en zich helemaal richt op zijn gasten. Meteen heeft God de onverdeelde aandacht van Abraham. Hij verzorgt hen met de typische mediterrane vorm van gastvrijheid. Dat is niet een beetje half half, maar een soort totale overgave aan de gasten die vaak een afmattende reis achter de rug hebben. Een soort noodzakelijke gastvrijheid dus, die draait om leven en dood. Dat is wat het verhaal ons probeert te zeggen; Als God eenmaal in je leven is gekomen, dan verdient hij al je aandacht. Al je bewegingen al je gedachten al je doen en laten is dan gerelateerd aan Hem. Maar als we het verhaal van Abraham verder zouden lezen, zien we dat ook hij nog in een leerschool zit. De zoon die God hem hier belooft, lijkt hij later weer te moeten offeren. Opnieuw een beproeving waarin Abraham leert om los te laten en op een ultieme wijze op God te vertrouwen. Het voert te ver om hier uitgebreid op dat verhaal in te gaan, maar in het offer van Isaac leert Abraham zelf op God te vertrouwen en hij draagt dat geloof over op Isaac, aan wie hij laat zien dat God boven alles dient te staan, zelfs boven de liefde voor je enige, eigen kind. Niet omdat God belangrijker is dan het leven van dat kind, maar omdat het van levensbelang voor het kind is, dat het opgroeit met het besef van God. Ondertussen leren beiden dat God niets afpakt, maar juist teruggeeft, op een nieuwe manier.
Goed, dit gezegd hebbende kijken we naar het Evangelie. Nogal wat mensen kiezen de kant van Marta. Want inderdaad, Maria zit daar maar wat en laat Marta sjouwen. En we hebben net gezien hoe belangrijk toch die gastvrijheid is. “Marta werd in beslag genomen door de drukte”, staat er. Het lijkt er op dat Marta niet zelf kiest voor het verzorgen en bedienen, maar dat ze er door in beslag genomen wordt. De zorgen kiezen haar, nemen haar in beslag. En dat kennen wij, dat we in beslag genomen worden door de drukte. Misschien nog niet eens dat we zo druk te werken hebben, maar wel dat we ons overal zorgen over maken. En dan zegt Jezus kalm; “Marta, Marta, wat maak je je druk over veel dingen”. Marta, Marta, de manier waarop Jezus haar aanspreekt zegt dat het ook echt een vriendin is. “Slechts een ding is nodig”, en dat is niet nòg een ding naast al het andere, dat is een ding dat boven, in, door, onder, tussen en bij alles is, dat is de Godsverbondenheid waarin alles een plek kan krijgen en tot rust kan komen. Het gaat er dus niet om, om contemplatief leven boven actief leven te stellen. Zeker, ook het werk is belangrijk, maar ons werk moet zijn basis vinden in dat ene wat echt nodig is, God die al ons doen en laten verbindt, die zin geeft aan ons bestaan.
Als wij ons in beslag laten nemen door alles wat er in onze wereld speelt - en dat is wat; energiecrisis, verhoging van de zeespiegel, coronavirus, asielzoekers, droogte, bosbranden, stikstof, oorlog, personeelstekorten op alle gebied, relatieproblemen en ga zo maar door-, als wij ons in beslag laten nemen door alles wat in onze wereld speelt, dan raken we innerlijk versplinterd, verdeeld. En dat is het specialisme van de duivel, de diabolo, de verdeler. Maria is dus even niet aan het werk, ze laat zich niet in beslag nemen door het vele wat speelt, maar zij focust zich op God als centrum van haar leven.
Daarom ook is het zo belangrijk om de dag te beginnen met gebed. Even dat rustpunt zoeken in Hem om van daaruit te starten met datgene wat je moet doen. We zijn immers geen kinderen van de aarde, wij zijn niet bepaald en bezeten door de materie; maar we zijn kinderen van God. Zoals de H. Augustinus het zo mooi zei; “Houd van God en doe verder wat je wilt”. Amen.
U kent nog wel die serie van de Luizenmoeders van een paar jaar terug; het was een persiflage op het dagelijkse leven in een lagere school. Bijna alle priesters die toen een Carnavalsmis moesten doen hebben geopend met het liedje waarmee juf Ank elke dag de kinderen verwelkomde. U moet het wel haast kennen; “Hallo allemaal, wat fijn dat je er bent…”. Maar in die serie wordt juf Ank, met haar klas, geconfronteerd met het feit dat één van de kinderen blijkbaar twee pappa’s heeft; “En dat vinden wij helemaal niet raar, dat vinden wij alleen maar heel bijzonder’; hield zij -politiek-correct- haar kinderen voor. Ondertussen spatte het wel van haar gezicht af dat zij het zelf eigenlijk maar raar vond. We zijn amper een paar jaar verder als wij bij het nieuws zien dat jonge transgenders te lang moeten wachten op de behandeling waar ze recht op hebben en dat er dus snel meer klinieken moeten komen. Elke dag zowat zit men zichzelf en ons in die praatprogramma’s in te prenten dat we dat niet raar mogen vinden, maar dat het juist heel bijzonder is. Maar bijna elke keer ook, beluister ik bij de deelnemers iets van dat geforceerde; “Je hebt niet het lef om er publiekelijk anders over te denken”.
Waar gaan we toch heen met de vrijheid “waartoe Christus ons heeft vrijgemaakt”, zoals we Paulus horen zeggen? “Gij werd geroepen om vrije mensen te zijn. Misbruikt echter de vrijheid niet als voorwendsel voor de zelfzucht”. Wat is vrijheid? Als wij geroepen zijn tot vrijheid is het toch goed om te zijn wie je wilt zijn? In mijn retraite een paar weken geleden las ik een verontrustende passage in een boek van kardinaal Sarah. Hij zegt dat in de westerse samenleving van na de Verlichting de begrippen vrijheid en waarheid steeds verder tegenover elkaar zijn komen staan, en dat dat een desastreuse uitwerking zal hebben op onze toekomst. Ik moet zeggen dat ik behoorlijk geschokt was door zijn analyse.
Waar gaat het over? Het gaat dus over vrijheid. Grofweg zeggen we dat vrijheid betekent dat je kunt doen wat je wilt. Maar iedereen zal aanvoelen dat dat nooit helemaal klopt. Als het in iemand zou opkomen om hier tegen een van die pilaren te gaan staan plassen, dan zouden we allemaal begrijpen dat dat niet kan. Als iemand last heeft van zijn buurman en hij gaat hem vermoorden dan begrijpt iedereen dat hij zijn vrijheid niet mag misbruiken om een ander te vermoorden. Twee voorbeelden, twee waarheden waarover we het gemakkelijk eens worden. Vrijheid van doen en laten heeft dus ook altijd met –waarheid- te maken; Waarheid over wat goed of fout is.
Maar dat, zei paus Benedictus eerder al, en nu ook kardinaal Sarah, een consensus over wat goed en fout is, die is bijna verdwenen. De wereld accepteert geen vast referentiekader meer als het om goed of fout gaat. De waarheid over goed en fout bestaat niet meer. Iedereen kan vinden wat hij of zij wil en iedereen heeft recht op zijn eigen waarheid. Het leidt ertoe dat mensen steeds meer tegenover elkaar komen te staan met die eigen waarheid. Onze democratie doet dappere pogingen om nog iets van een lijn aan te houden maar uiteindelijk is ze wel gedoemd te mislukken als twaalf miljoen eigen meningen, allemaal even belangrijk zijn. Als ik tegen mijn kinderen zeg; “God de ruimte geven in je leven, dat is belangrijk”, dan zeggen ze; “Ja, dat vind jij, dat is jouw mening”, Dan ben je uitgepraat. En inderdaad, ze zijn vrij om zich zo op te stellen, maar of een dergelijke houding ten opzichte van de waarheid mensen uiteindelijk gelukkig maakt valt zeer te betwijfelen. Vrijheid die leven geeft, kan alleen maar bestaan als zij zich laat leiden door de waarheid. Als het goede centraal staat en niet de eigen mening of het eigen gevoel.
En die waarheid, de ene Waarheid, die volgens de massa niet bestaat, die hebben wij hier toevallig wel in ons midden. Christus zelf heeft het gezegd; “Ik ben de weg, de waarheid en het leven”. “Oh, ja” zegt de massa dan weer, “dat is jouw mening, ik heb een andere”. Maar dat Christus zegt dat Hij de waarheid en het leven is, dat is geen mening, dat is geen hoogmoedige grootspraak; het is een feit. Noem mij anders één wezen in de geschiedenis van het universum, dat meer van de Liefde voor de mensheid getuigd heeft, dan Hij. Niet ik of de pastoor of wie dan ook zijn of hebben de waarheid, - wij zijn eigenlijk allemaal maar prutsers- maar één ding hebben we voor; dat wij in elk geval erkennen dat Hij de weg, de waarheid en het leven is en dat niets in deze wereld belangrijker is dan Hij. Dat wil ook weer helemaal niet zeggen dat daarmee je kostje gekocht is. Wij hoeven daar niet zelfgenoegzaam over te doen; het geeft juist een groter verantwoordelijkheid. Het vraagt elke dag om keuzes te maken in het licht van de waarheid die Christus is.
Beste mensen, vooral de jongeren onder ons, laten we niet te lichtzinnig omgaan met de kern van ons geloof. Het is twee voor twaalf. De waarheid staat in onze wereld onder druk als nooit te voren en als nooit te voren is dat bedreigend voor ons leven en voor dat van onze kinderen. Laten we onze vrijheid niet misbruiken door de waarheid geweld aan te doen. Laten we volop genieten van dit leven in vrijheid, maar wel zoals God ons dat gegeven heeft. En laten we ook ernst maken van dat ene uurtje in de week dat we voor Hem reserveren. Om onze dankbaarheid uit te zeggen, wetend dat niet Hij beter wordt van onze dankzegging, maar dat het tenslotte ten goede komt aan ons eigen levensevenwicht. En wat ik al zei; het is geen vrijblijvende zaak, het is twee voor twaalf. We horen die ernst ook terug in het Evangelie; “Laat de doden hun doden begraven en volg Mij”. Of “Wie de hand aan de ploeg slaat, maar omziet naar wat achter hem ligt, is ongeschikt voor het Rijk Gods”. Amen.
Vroeger, ja, op mijn leeftijd kun je al een beetje over “vroeger” praten, vroeger dacht ik veel beter te weten hoe de wereld in elkaar zit dan nu. Met het grootste gemak verkondigde ik de ene na de andere zekerheid. Bijvoorbeeld dat God een verzinsel is en dat de wetenschap vroeg of laat al onze problemen wel zou oplossen. Vol overgave ben ik daar zelf ook aan begonnen in de verslavingszorg; “Wij zouden die mensen wel eens even beter maken”. Maar door schade en schande wijzer geworden weet ik nu dat het leven wel ietsje complexer is dan de werking van een benzinemotor of de versnellingsnaaf van een fiets. Ook nog vele malen ingewikkelder trouwens, dan de meest geavanceerde computersystemen die we hebben. Vorige week zag ik in een restaurant de eerste robot rondlopen, of rondrijden eigenlijk. Wat een zielig ding vergeleken met een mens! Hij stond meer in de weg dan dat hij het personeel tot hulp diende. En ook toen ik Jezus opnieuw ontdekte als richting voor mijn leven stond de deceptie om de hoek. Al doe ik nog zo mijn best, in de verste verten lukt het mij niet om op Jezus te gelijken. Je maakt de dingen zelf niet zoals je het hebben wil. En dan kom je dus uit bij het leven als een mysterie. Dan wordt je zoetjesaan ook steeds kleiner ten opzichte van de grootheid van de Schepping en nóg veel kleiner ten opzichte van Degene die dat alles geschapen heeft; God onze Schepper. Ondertussen neemt met het kleiner worden van mijn eigen ego, het gevoel van fundamentele geborgenheid evenredig toe.
Vandaag vieren we het feest van de heilige Drie-eenheid; een feest dat ook wel “een nachtmerrie’ genoemd wordt voor degene die erover moet preken. Nou, ik heb er geen nachtmerrie van gehad. Ik heb vanaf het begin besloten; “Ik weet het toch niet, dus ik ga ook niet proberen om het uit te leggen”. Kijk, God als Vader, als Schepper, dat gaat nog wel. Dat is nou eenmaal een mysterie en je neemt dat op een gegeven ogenblik gewoon aan; “Er moet wel Iemand zijn die deze prachtige Schepping veroorzaakt heeft, het kan niet allemaal toeval zijn”. God de Zoon, dat is evident. Daar hebben we hele duidelijke verhalen over. Maar dan die heilige Geest. Wie is dat dan? En hoe kan dat dan? En waarom is dat ook nog eens “een van de drie goddelijke personen?” Ik zou zeggen; twee personen is toch genoeg om lief te hebben; De Vader heeft de Zoon lief en die liefde is wederkerig. Maar de Kerk noemt die liefdesband “heilige Geest”. Sterker nog; Jezus zelf spreekt ondubbelzinnig over het belang van de heilige Geest. We hebben Zijn komst vorige week, met Pinksteren, nog gevierd en heel expliciet ook in het Heilig Vormsel. Ik weet nog van mijn eigen Vormsel dat ik de Geest toen niet gewaar geworden ben. Toen niet, maar later op heel andere, onverwachte momenten wel degelijk.
Maar bij elk gebed noemen we hem; “De Naam van de Vader, de Zoon en de heilige Geest” Of in de geloofsbelijdenis; “Ik geloof in de heilige Geest die Heer is en het leven geeft”. Is het nou God de Vader die Heer is en het leven geeft, of is het de heilige Geest die Heer is en het leven geeft? Ik zal er maar over ophouden, want u wordt in deze toch niet wijzer van mij.
Ik weet niet of het de Geest was, of God zelf, of Jezus, maar dat ik ooit gegrepen ben door dat mysterie, dat staat wel vast. Regelmatig gebeurt dat hier tijdens het vieren van de Eucharistie maar het sterkst overkomt mij dat elke keer weer bij een retraite; Op een onverklaarbare manier gebeuren er gekke dingen met je als je je een week opsluit in een klooster, met niet veel meer dan gebed en stilte. Is dat de Geest, is het God? Ik weet het niet en het maakt mij ook niet uit, als het maar iets goeds is, als het maar inspireert, als het maar hoop geeft.
Kijken we vandaag naar de lezingen dan zien we daar ook de positieve uitdrukking van dat grote mysterie. Doorheen alle drie de lezingen spreekt iets van de liefde, de goede bedoelingen, de uitnodiging die God aan ons, mensen, doet. Voorzichtig; Nog veel heb Ik U te zeggen, maar gij kunt het nu nog niet dragen. Blij; Het was me een genot bij de mensen te zijn. Hoopvol; de hoop wordt niet teleurgesteld. Tijdloos; Van eeuwigheid ben ik gevormd, lang vóór het begin van de aarde. Vol van belofte; Hij zal u tot de volle waarheid brengen. Allemaal flarden van teksten die u in de drie lezingen kunt terugvinden en waarmee ons als het ware wordt ingepeperd; God is liefde; of Hij zich nu uitdrukt in de Wijsheid, in Jezus de Zoon, door de H. Geest, of door de Schepping die dezer dagen, ondanks de stikstofproblemen op zijn mooist is; God is liefde en Hij hunkert naar een antwoord op die liefde door het schepsel dat Hij het meest lief heeft; en dat zijn wij, u en ik. Mogen wij meer en meer tot een antwoord komen. Amen.