De tweede lezing van vandaag is genomen uit de laatste bladzijden van de Bijbel.
Een Bijbel die begint met de Schepping. God die ziet dat alles goed is tot de mens begint tegen te sputteren
en zijn eigen weg gaat. Dat duurt dan een hele Bijbel lang, terwijl God de ene na de andere reddingspoging onderneemt. Bij Noach maakt Hij schoon schip, een nieuw begin. Later stuurt Hij profeten en leraars om de mensheid te waarschuwen en tenslotte stuurt Hij zelfs Zijn eigen Zoon. De liefde van God voor ons, zijn mensen, is grenzeloos. Als wij dan ook nog deze Zoon vermoorden, laat God voor de laatste keer zien Wie Heer is van hemel en aarde; Hij doet Jezus opstaan uit de dood. Het is dezelfde Jezus in wiens naam wij al 2000 jaar samenkomen, dezelfde Jezus die ons belooft dat wij met Hem zullen Zijn, als wij Zijn leerlingen willen zijn. De tweede lezing is dus het sluitstuk van de Bijbel. Begonnen met de Schepping, eindigend in de belofte van het nieuwe Jerusalem. De zee die staat voor de vernietiging, zoals bij Noach, bestaat niet meer en de dood zal niet meer zijn. “Zie Ik maak alles nieuw”. Wat een vreugde om vanuit dat geloof te mogen leven. “Hij maakt alles nieuw”, en daar kun je op vertrouwen; Hij heeft immers alles gemaakt.
Van de week had ik een gesprek met een docente levensbeschouwing van een grote, middelbare school hier in de buurt. En het trof me weer eens hoe mensen toch eigenlijk weinig weten van ons geloof. Want zelfs zo’n lerares blijft bij de kennis over Jezus steken bij wat moralistische principes. Dat we moeten breken en delen, dat zou de boodschap van Jezus zijn! Maar nee, natuurlijk moeten we dat ook wel doen, dat staat ook in het Evangelie van vandaag, de liefde onder elkaar bewaren, maar Jezus is zo oneindig veel meer.
In de Eucharistie zegt Hij niet in de eerste plaats dat wij moeten breken en delen. Nee in de eerste plaats getuigt Hij van de grenzeloze liefde van God voor ons, zondaars. Ook al breken en delen wij niet,
Jezus geeft ons Zijn Lichaam omdat Hij van ons houdt. Misschien kun je niet geloven dat Iemand zijn leven heeft gegeven voor jou, maar toch is het zo. Misschien kun je niet geloven dat God deze mens uit de dood heeft opgewekt, maar toch is het zo. Ware het niet zo, dan is de kerk een waardeloos instituut. En kennelijk is het dat al in de perceptie van velen. Want inderdaad, dat je moet breken en delen, dat kun je overal wel leren, daar heb je helemaal geen kerk voor nodig. Maar dat wij Christus in ons midden mogen weten,
dat wij ons gedragen mogen weten door de oneindige liefde van God, dat is van een totaal andere orde!
Dat moet een intense vreugde losmaken. Een intense vreugde, zelfs al “moeten wij door vele kwellingen het Rijk Gods binnengaan”, zoals we in de eerste lezing hoorden. Mogen wij meer en meer thuiskomen bij onze Schepper, bij Jezus, die het aangezicht van onze Schepper in deze wereld is. Leven vanuit vertrouwen, sterven met de zekerheid “Hij maakt alles nieuw”.
Amen.
De Duits-militaire begraafplaats in IJsselstein heeft een merkwaardige aantrekkingskracht op mij. Ik mag daar graag af en toe een uur rondwandelen om in stilte de namen te lezen van die dertigduizend vergeten jongens. Twintig jaar of sommigen nog niet eens! Een enkel verdord bloemetje op die immense vlakte verraadt dat er nog wel eens ooit iemand bij zo’n graf komt kijken. Waar Amerikanen en Engelsen zonder uitzondering als “held” hun leven gegeven hebben voor “volk en vaderland”, zouden deze jongens zich moeten schamen dat ze als Duitser geboren zijn? Wat een wereld!? Maar goed. We zijn blij dat we bevrijd zijn. Onze hang naar vrijheid blijkt echter niet bevredigd bij die bevrijding. In de zestiger jaren werden ook allerlei andere knellende banden verbroken. Sociale rolverdelingen, (christelijke) moraal, gezagsverhoudingen; ze werden allemaal flink opgeschud en dat heeft ons veel goeds gebracht. Streven naar vrijheid is een menselijke oerdrift en een morele plicht. Alleen, wel vrijheid voor alle mensen, niet voor een select gezelschap. En ook niet een vrijheid die tot volstrekte eenzaamheid leidt. Maar dat soort vrijheid is alleen mogelijk als wij ook willen erkennen dat er een waarheid is, of Waarheid. En dat is het probleem van deze tijd. Wij zien de waarheid als grens aan onze vrijheid en daarom erkennen wij haar liever niet meer. Wij maken liever ieder onze eigen waarheid dan dat we nog een gezamenlijke waarheid zouden erkennen. Terwijl juist in de waarheid te vinden is wie we zijn als mens, als vrije mens. Het mag pretentieus klinken, maar niet voor niets heeft de meest vrije mens van de wereldgeschiedenis zichzelf de Weg, de Waarheid en het Leven durven noemen.
Afgelopen maandag is de Notre Dame afgebrand. Wereldwijd nieuws. CNN zat er bovenop. Verschrikkelijk natuurlijk. Doodzonde van zo’n prachtige kathedraal. Wat mij nog het meest ontroerde waren al die mensen die zachtjes het Ave Maria voor haar zongen. Maar de Franse president heeft al gezworen dat ze gerestaureerd zal worden. Spontaan ook, worden tientallen miljoenen toegezegd voor de restauratie. Blijkbaar zijn er zo’n rijke mensen in de wereld, die dat zomaar kunnen. Bedenkelijk is het ook. Maar ik geloof dat ik er wel blij om ben. Dat ik het ook wel snap. Zo’n prachtig monument. Maar iets in mij zet ook wel vraagtekens bij die spontane uitbarsting van liefde voor een kerkgebouw. Want op hetzelfde moment dat de miljoenen binnenstromen voor de Notre Dame, staan overal in ons rijke westen, misschien niet zo’n fraaie, maar toch ook hele mooie kerken te verpieteren. Ze worden met sluiting, of zelfs met sloop bedreigd. Ook voor ons mooie “Jacobus de Meerdere-kathedraaltje” is een kerkenvisie bedacht, die haar over levert aan commerciële partijen, als we niet uitkijken.
Maar goed, dat gaat dan nog over de gebouwen; belangrijk, maar niet onmisbaar. Jezus heeft het zelf ook gezegd: het gaat niet om de stenen tempels, het gaat om de tempel van ons hart. De stenen tempels zijn een middel; een belangrijk middel, maar niet het doel. Het doel dat zijn wij. Het gaat om ons. En dan denk ik: waren de mensen die zo treuren om de Notre Dame ook maar zo begaan met het ernstig in verval geraakte besef van de Heilige Eucharistie.
Het treurigste voorbeeld van dat verval dat ik ken, speelt 25 jaar geleden. Een goede vriendin van ons, een gelovige vrouw, lag in het ziekenhuis en op zaterdagavond kwam men opnemen wat de mensen op zondagochtend wilden eten. En zij ving op hoe dat er aan toeging in de zaal: “Kaas, of rookvlees op de boterham? Melk of Karnemelk? Koffie of thee? Een hostie erbij?” “Een hostie?, zegt de aangesprokene, “Wè is dè?” “Och”, zegt haar buurvrouw, “das zo’n klein wit dingeske van de kerk”. “Oh ja, dan doe er mij ook maar een hostie bij”. Ook vandaag zie je hier bij iedere uitvaart, Jan en Alleman naar voren komen om Het Heilige Lichaam te ontvangen, terwijl men geen flauw benul heeft, van wat het eigenlijk is. Het zijn geen kwade bedoelingen, maar mensen weten gewoon niet beter. Maar deze praktijken zorgen er wel voor dat het besef van het bijzondere, het heilige van de eenwording met het Lichaam van Christus, ernstige schade oploopt. Het is natuurlijk wel een beetje lastig om hierover te beginnen tegen u. Want mensen die op Witte Donderdag naar de kerk komen die zijn daar niet zomaar: die weten doorgaans wel wat de Eucharistie is. Althans? Weten….. en ècht kennen is natuurlijk nog twee. Ik geloof tenminste niet dat iemand van ons in staat is om ècht te laten zien of klip en klaar uit te leggen, wat de Eucharistie is. Alles wat we erover kunnen zeggen, is maar “tot op zekere hoogte”. Tenslotte leeft in ieders hart de persoonlijke ervaring, de persoonlijke beleving, de persoonlijke diepte bij die Eucharistie. Wat gebeurt er werkelijk in je hart, als Jezus tegen jou zegt: “Neemt en eet, dit is Mijn Lichaam”.
De Eucharistie is geen kwestie van even “gauw uitleggen en dan weet ik het”. Het is een kwestie van verlangen en een levenslang groeiproces. Een verlangen om God te leren kennen en te leven vanuit vriendschap met Hem. Gevoelig voor de eucharistie word je op meerdere manieren: je kunt er eens een goed boek over lezen, je kunt er over nadenken en je kunt er actief aan deelnemen. Een tijd geleden kregen wij vanuit Rome de “instructie over het vieren van de Eucharistie”. Een behoorlijke reeks aanbevelingen over wat we hier wel en niet moeten doen. Over de preciese taakverdeling tussen lectoren, diaken, priester, misdienaar, enz. Het zijn natuurlijk dingen voor de buitenkant en sommige mensen vinden het maar “poespas”. Maar ik weet en ervaar, dat ook door de hele konkrete zorg voor de Eucharistie, haar heiligheid opnieuw tastbaar kan worden. En het gáát dan wel niet om de buitenkant en de versiering, maar toch, de zichtbare buitenkant stelt wel degelijk ook de onzichtbare binnenkant present. Misschien voel je niet dat je zou moeten of willen knielen. Misschien wel, maar ben je er niet aan toe, of schaam je je. Maar door het toch te doen, raak je letterlijk de grond en dat doet iets met je. Actieve deelname, vóór in komen zitten, mee zingen, hardop mee bidden, dat zijn allemaal dingen waar je misschien even doorheen moet, maar ze helpen je tenslotte wel, bij het beter verstaan van de Eucharistie. En het is de moeite waard. Als je de Eucharistie écht verstaat met je hart, dan heb je alles wat nodig is om te leven. Dan ben je nooit meer alleen want dan is God altijd bij, en in jou. En als wij onze dagelijkse dag werkelijk doorbrengen, levend vanuit de Eucharistie, dan zijn wij liefhebbende, trouwe en aantrekkelijke mensen. Dan restaureert God met ons Zijn Kerk, al Zijn kerken, al onze harten, als vanzelf.
Witte Donderdag wordt gevierd als de instelling van de Heilige Eucharistie, en in Pater Nuyens wil ik alle priesters dankzeggen. Dank, dat zij de heiligheid van de Eucharistie, met hun persoonlijke levenskeuze hebben willen onderstrepen. Nog zoiets wat voor het afbrokkelende geloof in onze wereld totaal onbegrijpelijk is geworden: dat een mens de keuze kan maken om af te zien van een gezin omwille van de dienst aan God en mensen. Ik mag het niet te lang maken want de priester moet zo meteen nog een heleboel voeten wassen. Godzijdank voor Christus, voor de Heilige Eucharistie en voor de mensen die er hun leven aan gaven en geven.
Amen.
Over waarheid en vrijheid: uit een interview met kardinaal Sarah in het franse blad “Le Nef”.
De vraag
In de loop van de Europese geschiedenis zijn wij gegaan van een maatschappij waarin de groep belangrijker was dan de persoon (het holisme van de Middeleeuwen) – een maatschappijtype dat nog bestaat in Afrika of dat de islam blijft karakteriseren – naar een maatschappij waar de persoon zich geëmancipeerd heeft van de groep (individualisme). Men kan ook, een beetje schematisch, zeggen dat we van een maatschappij die beheerst werd door het zoeken naar de waarheid gegaan zijn naar een maatschappij die beheerst wordt door het zoeken naar de vrijheid. De Kerk zelf heeft haar eigen leer te aanzien van deze ontwikkeling verdiept in de verklaring van het recht op godsdienstvrijheid (Vaticanum II). Hoe ziet u de positie van de Kerk in deze ontwikkeling en kan men het juiste evenwicht vinden tussen de twee polen “waarheid” en “vrijheid”, gezien het feit dat wij misschien van het ene uiterste naar het andere zijn gegaan, terwijl het een bovendien het andere oproept?
Het antwoord
Het is niet juist te spreken van een “evenwicht” tussen de twee polen: waarheid en vrijheid. Deze manier van spreken veronderstelt immers dat deze werkelijkheden los van elkaar en tegenover elkaar staan. De vrijheid neigt wezenlijk naar het goede en het ware. De waarheid wil in vrijheid gekend en aanvaard worden. Een vrijheid die niet in zichzelf gericht is op, en geleid wordt door, de waarheid heeft geen zin. De dwaling heeft geen rechten. Vaticaan II heeft eraan herinnerd dat de waarheid zich slechts opdringt door de kracht van de waarheid zelf, en niet door dwang. Het heeft er ook aan herinnerd dat eerbied voor de persoon en zijn vrijheid ons op geen enkele wijze ongevoelig mag maken voor de waarheid en het goede. De Openbaring is het binnendringen van de waarheid in ons leven. Zij schrikt ons niet af. God respecteert in zijn zelfgave en in zijn openbaring de vrijheid die Hij zelf geschapen heeft. Ik geloof dat de tegenstelling tussen de waarheid en de vrijheid het gevolg is van een foutief idee van de menselijke waardigheid. De moderne mens verzelfstandigt de vrijheid, hij maakt haar absoluut, zodanig dat hij gelooft dat ze bedreigd wordt wanneer hij de waarheid aanvaardt. Toch is het aanvaarden van de waarheid de mooiste daad van vrijheid die de mens kan stellen. Ik geloof dat uw vraag laat zien dat de crisis van het Westerse geweten eigenlijk een geloofscrisis is. De Westerse mens is bang zijn vrijheid te verliezen als hij de gaven van het waarachtige geloof aanvaardt. Hij geeft er de voorkeur aan zichzelf op te sluiten in een vrijheid zonder inhoud. De geloofsdaad is de ontmoeting tussen vrijheid en waarheid. Daarom heb ik in het eerste hoofdstuk van mijn boek de nadruk gelegd op de geloofscrisis. Onze vrijheid is gemaakt om open te bloeien door ja te zeggen tegen de waarheid die geopenbaard wordt. Als de vrijheid nee zegt tegen God, verloochent zij zichzelf.