Door Joris Schröder, 28 januari 2020

Met de discussie over de verplichte koppeling tussen celibaat en priesterschap, laait de polarisatie binnen de Kerk hoog op; geëngageerde gelovigen staan plotseling tegenover elkaar. Wat is er in het geding? Een wijziging van de celibaatregel verandert de Kerk, betoogt mgr. Joris Schröder.
In de Westerse katholieke Kerk is voor mannen de keuze voor het celibaat een voorwaarde om tot priester gewijd te kunnen worden. Paus Gregorius VII (†1085) heeft sterk getracht er een verplichting van te maken en mede als reactie op de opkomende Reformatie heeft het concilie van Trente (1563) ze definitief bevestigd. De koppeling tussen celibaat en priesterschap is er niet omdat het huwelijk minderwaardig is, wel om de bediening van kernsacramenten – eucharistie en vergeving – institutioneel aan de natuurlijke orde te onttrekken.

Niet van deze wereld

Deze sacramenten zijn volgens katholiek besef niet helemaal ván de wereld, ze zijn verbonden met offer en kruis, ze zijn verankerd in een levenswijze die de Onzichtbare en ene Heilige prioriteit geeft in dit aardse bestaan.

“Priesterschap vraagt de pijn niet je armen te slaan om één persoon, één gezin”

Het priesterschap is niet allereerst een functie, maar een levensstaat. Niet om aanzien te verwerven, wel als een onuitwisbare verwijzing tot in onze lichamelijkheid naar de kracht van de gekruisigde en verrezen Heer.

Vrij gekozen

Het vraagt, in de woorden van pater Harry van der Looij, de pijn niet je armen te slaan om één persoon, één gezin, maar deze open te houden naar de alomvattende liefde van God en de unieke verbondenheid met Jezus. Het is een herkenbare en vrij gekozen band – roeping – met het Koninkrijk, dat niet helemaal van deze wereld is. Van daaruit is het ook een existentiële beschikbaarheid voor de Kerk die heilig is, ondanks haar zondigheid – denk aan de misbruikschandalen van alle tijden. De Kerk behoort aan de Heer, zowel als Lichaam van Christus als ook als Volk van God

Eucharistie en biecht

In naam van Christus celebreert de priester het eucharistisch offer als Zijn levende en reële aanwezigheid, wat meer is dan louter verwijzing of als ‘maaltijd des Heren’. Daarbij vraagt Vaticanum II hem zo mogelijk dagelijks de Mis te celebreren en niet alleen functioneel, dus wanneer ‘er vraag naar is’.

“Het priesterschap is niet allereerst een functie, maar een levensstaat”

De priester mag in naam van Christus zonden die aan hem worden toevertrouwd vergeven. De eigenheid en diepte van deze sacramenten vragen om een maximale ‘gelijkvormigheid’. En hoewel de biecht in onze streken het nogal moeilijk heeft en predikanten ook hun ambtsgeheim kennen, geeft het biechtgeheim, waarbij de priester het gehoorde enkel en alleen met God mag delen, een extra dimensie aan zijn spiritueel vaderschap.

Krachtenspel

Is het celibaat hiervoor een noodzaak? Nee, het zou anders kunnen, zoals in de eerste eeuwen van de Kerk. Wenselijk lijkt het wél, want Gods Geest heeft door vele eeuwen heen deze verbondenheid laten groeien als een charisma – bijzondere gave – voor Kerk en wereld. Weerstand tegen de verplichte koppeling celibaat en priesterschap is er bij sommigen steeds geweest, vooral vanuit doorgeschoten Verlichtingsdenken en vanuit een bepaalde blik op het religieuze (klooster)leven als alternatief.

Viri probati

Viri probati tot priester wijden betekent: mannen van rijpere leeftijd, met beproefde huwelijkstrouw, kunnen na toetsing tot priester worden gewijd en bijgevolg de eucharistie bedienen. Op de achtergrond speelt een zorg. In afgelegen gebieden (zoals in het Amazone-regenwoud) en in sterk geseculariseerde streken (bijvoorbeeld West-Europa) is de eucharistie soms moeilijk beschikbaar.

“Is celibaat noodzakelijk? Nee, maar wel wenselijk”

Relaties, huwelijk en trouw hebben het in onze maatschappij niet gemakkelijk – om het woord crisis te vermijden. Over de ontkoppeling tussen priesterschap en verplicht celibaat spreken sommigen nogal luchtig; het lijkt de voor de hand liggende en gemakkelijkste weg. Een verandering in deze betekent evenwel dat de plaats van de priester maar ook de waardering voor sacramenten vanuit de katholieke traditie sterk onder druk zullen komen staan. Met gevolgen voor de hele katholieke Kerk. Iets wat velen beseffen, maar waar men zowel in Rome als elders veelal over zwijgt, om niet als stoorzender of conservatief beschouwd te worden.

‘Protestantiseren’

Onrechtvaardige verwarring? Gehuwde dominees en anglicaanse priesters die tot de Kerk toetreden, krijgen veelal toelating – met handhaving van hun huwelijksleven – tot het katholieke priesterschap. Ik acht dat een goed. Gehuwde katholieke mannen, die priester willen worden, krijgen die toelating niet. Ik acht dat juist.

“De kloof tussen sacrament en sacraliteit zal groeien door te morrelen aan het verplichte celibaat”

Indien viri probati tot priester gewijd zullen kunnen worden, zal dit waarschijnlijk geschieden via de weg van een synodaal besluit: het geldt, met pauselijke instemming, voor een specifieke regio van de katholieke Kerk. Maar is zo’n beperking realistisch in de tijd van wereldwijde communicatie? Een muur is dan geslecht, het tempelhek zal steeds meer gaten vertonen. Alle correcte oecumene ten spijt: de Catholica zal dan meer ‘protestantiseren’, iets waar Roger Schutz (+2005), prior van Taizé, decennia terug reeds voor waarschuwde. De kloof tussen sacrament en sacraliteit zal dan waarschijnlijk groeien.

Onbehagen

De erkenning van de viri probati zal bij velen euforie brengen: eindelijk wordt de priester ‘maatschappelijk geïntegreerd’ en daarmee een ‘normaal mens’. Bij anderen zal, door het loslaten van de band tussen de spiritualiteit van het celibaat en het kerkambtelijk priesterschap, het onbehagen groeien en mogelijk schismatieke proporties aannemen. De Kerk zou, naast de religieuzen, voortaan beschikken over twee typen priesters: sommigen meer functioneel en gehuwd, anderen meer monastiek en ongehuwd.
Allerlei nuances blijven hier buiten beschouwing. Prudentie, geloof en gebed om de werking van Gods Geest zijn dringend gewenst.

Mgr. Joris Schröder is emeritus vicaris-generaal van het Bisdom ’s-Hertogenbosch.